II. WALORYZACJA BOTANICZNA

Opracowanie szaty roślinnej obszaru terenu gminy Mirosławiec wykonane zostało z myślą o potrzebie uwzględnienia jej aktualnego stanu obrazującego wartość przyrodniczą różnych elementów naturalnych ekosystemów w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Szatę roślinną badanego obszaru przedstawiono na tle charakterystyki geobotanicznej i budowy geomorfologicznej terenu położonego w granicach administracyjnych gminy. Takie ujęcie podyktowane jest współzależnością szaty roślinnej z geomorfologią obszaru, a walory przyrodnicze warunkują i odzwierciedlają różne elementy środowiska geograficznego.

Gmina Mirosławiec pod względem struktury wykorzystywania gruntów ma charakter rolniczo-leśny i posiada szatę roślinną typową dla tego sposobu wykorzystywania gruntów. Nie brak tu terenów o naturalnym charakterze i większym zróżnicowaniu szaty roślinnej. Należą do nich głównie torfowiska, liczne ekosystemy wodno-błotne oraz lasy.

Zróżnicowanie ukształtowania powierzchni, warunków glebowych oraz klimatycznych determinują różnorodność szaty roślinnej gminy. Najciekawsze elementy roślinności związane są z morenowo-pojeziernym krajobrazem, a zwłaszcza z jeziorami i torfowiskami, stąd dotychczasowe, fragmentaryczne dane dotyczą tych właśnie ekosystemów. Niniejsze opracowanie ma na celu bardziej szczegółowe zbadanie szaty roślinnej gminy, ocenę jej zasobów oraz wskazanie zagrożeń a także postawienie wniosków mających na celu harmonijny rozwój gospodarczy gminy z uwzględnieniem zachowania walorów środowiska przyrodniczego.

1. Dotychczasowy stan rozpoznania szaty roślinnej i flory gminy

Szata roślinna gminy Mirosławiec nie posiada dotychczas kompleksowego opracowania.

Publikacje niemieckie z okresu przedwojennego niestety nie dostarczają szczegółowych informacji o florze gminy Mirosławiec; w szczególności nie znaleziono informacji dotyczącej flory terenów okolic Mirosławca (Stadt Freidland) w pracach Frase (1927,1931), Torka (1910) czy Holzfusa (1925), i Müllera (1911).

W okresie po II wojnie światowej tereny gminy Mirosławiec były wyrywkowo badane pod względem roślinności i flory przez naukowców z ośrodka poznańskiego i szczecińskiego - głównie w latach 1970-tych i 80-tych. W tym czasie powstają pierwsze opracowania dotyczące wówczas projektowanych obszarów chronionych z okolic Mirosławca i Wałcza w tym rezerwatu „Rosiczki Mirosławskie” (J. J. Jasnowscy 1980), doniesienia o występowaniu Elatine hydropiper nawodnik naprzeciwlistny w wodach wokół Mirosławca (Żukowski 1975). Prace te nie były jednak kontynuowane w sposób systematyczny. W końcu lat 1990-tych kilka prac dotyczącyh przyrody okolic Piły (Owsiany 2002, Gąbka&Owsiany 2003) donosiło również o wybranych elementach przyrody gminy Mirosławiec, głównie jednak z okolic lub wręcz samego jez. Wielki Bytyń.

Zarówno materiały zgromadzone w Nadleśnictwie Mirosławiec oraz w Urzędzie Gminy Mirosławiec zawierają jedynie skąpe dane dotyczące flory a i te są często niezweryfikowane lub ogólnikowe. Nadleśnictwo Mirosławiec nie posiada również Programu Ochrony Przyrody.

Tak, więc obszar tej gminy dość wyraźnie odbiega stopniem poznania flory w stosunku do niezbyt odległych okolic Piły, Pojezierza Drawskiego czy wreszcie Drawieńskiego Parku Narodowego. W pewnym zakresie stan taki jest wynikiem ogólno-przyrodniczych walorów tych terenów - duża lesistość, intensywna gospodarka w lasach, intensywna uprawa gruntów rolnych, jakie widoczne są nawet po wstępnym przestudiowaniu map.

2. Naturalna roślinność potencjalna

Na podstawie mapy przeglądowej potencjalnej roślinności naturalnej Polski (Matuszkiewicz red. 1995) w możliwym stopniu dokładności określono występowanie potencjalnych zespołów roślinnych na terenie gminy Mirosławiec.

Przeważającymi potencjalnymi zespołami roślinności naturalnej są zbiorowiska lasów :

Oprócz ww. mniejsze powierzchnie zajmują zbiorowiska :

3. Inwentaryzacja roślinności rzeczywistej

3.1. Roślinność wodna i terenów podmokłych

Na obszarze gminy Mirosławiec ze względu na znaczący powierzchniowo udział wód oraz ich zróżnicowanie dominującymi są zbiorowiska wód stojących - jezior. Drugą grupą są zbiorowiska wód płynących w tym szczególnie rzek o szybkim prądzie wody (odcinki o charakterze rzek podgórskich).

Spośród jezior jako naciekawsze pod względem florystycznym są jeziora o warunkach zbiorników oligo- i mezotorfoficznych z jeziorem Wielki Bytyń na czele. Są to zbiorniki mało zniekształcone, o dużej lesistości zlewni z występującymi w ich toni zagrożonymi w skali kraju zbiorowiskami ramienic. Oprócz jez. Wielki Bytyń do grupy tej należą jeziora Orle Wielkie, Gniewosz, Sadowo i Głębokie. Są to jeziora grupy zbiorników sielawowych i szczupakowych. Właśnie one są jednym z najwartościowszych elementów przyrody gminy.

Druga grupę jezior stanowią jeziora -mezotroficzne (o wyższym stopniu żyzności) i jeziora eutroficzne, gdzie występują bardziej okazałe, intensywnie rozwijające się zbiorowiska szuwarów, roślinności podwodnej i o liściach pływających. Do grupy tej należą m.in. jeziora Orle, Łowicz, Kosiakowo, Drzewoszewo czy Hanki. Pod względem ichtiofauny zbiorniki te zaliczane są do jezior leszczowych i sandaczowych. W wielu ich fragmentach występują efektowne zespoły lilii wodnych Nupharo-Nymphaetum albae.

Osobna grupę stanowią zbiorniki o cechach dystroficznych - z charkterystyczną brunatną barwą wody i prawie zupełnym brakiem roślinności. Występują one głównie w obrębie torfowisk, tworząc charakterystyczne oczka (np. w oddz. 321 na północny zachód od Hanek). Są one miejscem występowania zbiorowisk i gatunków cennych - m.in. pła mszarne ze związku Rchynosporion albae lub Caricion lasiocarpae.

Roślinność wód płynących ze względu na charakter rzek płynących przez tereny gminy (stosunkowo krótkie odcinki, górnych biegów małych rzek o częściowo podgórskim charakterze) to głównie zbiorowiska z związku Ranunculion fluitantis oraz związku Potamogetonion. W niewielkich starorzeczach oraz niekonserwowanych odcinkach starych rowów melioracyjnych spotkać można zespoły okrężnicy bagiennej z Hotonietum palustris czy lilii wodnych oraz zbiorowiska szuwarów głównie Glycerietum maximae i Phragmitetum communnis jako dalsze stadia sukcesji. W niektórych odcinkach Piławki o wolniejszym nurcie występują zbiorowiska Nupharo-Nymphaetum albae o temporalnym charakterze rozmieszczenia.

Zbiorowiska rzęs

Zbiorowiska rzęs należą do często spotykanych, występują zarówno w płytkich wodach rowów melioracyjnych czy niewielkich głównie śródpolnych oczkach wodnych w pobliżu miejscowości: Setnica, Bronikowo, Próchnowo, stawach bobrowych w okolicach Drzewoszewa i Jadwiżyna, spotykane także w źródliskach rz. Korytnica. Z większych zbiorników gdzie zbiorowiska te znaleziono, wymienić trzeba Jez. Stacyjne, jez. bez nazwy k/jez. Łowicz.

Zbiorowiska źródlisk

Zbiorowisko stwierdzone w miejscach wysięku źródeł w oddz. 290 g (ols źródliskowy) przy jez. Wielki Bytyń ( w granicach rezerwatu Wielki Bytyń) oraz w obszarze źródliskowego olsu w górnym biegu rz. Korytnica, w oddz. 124 x, 143 d. Zajmują małopowierzchniowe stanowiska i wspólnie np. z zespołami mszaków Pellieto-Concephaletum czy roślinnością z klasy Alnetea (ols źródliskowy nad Korytnicą) tworzą swoiste i bardzo wrażliwe na wszelkie zmiany formacje roślinne, godne szczególnej ochrony.

Zbiorowiska roślin podwodnych, zakorzenionych na dnie

Podwodne łąki ramienicowe ze związku Charion fragilis - występują na dnie olig- i mezotroficznych jezior - są dominującymi zbiorowiskami w jez. Sadowskim, Orle Wielkie, Głębokie, Gniewosz. Występują również w głębszych partiach jez. Wielki Bytyń - szczególnie w pobliżu obszarów występowania podwodnych źródeł. Zbiorowiska te wydają się być w warunkach ww. jezior względnie trwałymi, co wynika zarówno z pewnej trwałości warunków środowiska w ich zlewni (dominujący leśny charakter) jak i stanu jakości wód w nich zgromadzonych (wg. badań Sanepid w roku 2003 - I kl. czystości). Niewątpliwie stan ich rozpoznania jest słaby, co wynika głównie z dość utrudnionej obserwacji.

Zbiorowiska związane z wodami stojącymi zajmują najczęściej najbardziej wypłycone ich fragmenty np. na jez. Drzewoszewo, Kosiakowo, Łowickie a tylko rzadko całą objętość misy - wówczas głównie małych śródleśnych i śródpolnych oczek (w Bronikowie), oczek dystroficznych w ramach kompleksów torfowisk np. w oddz. 305, przy jez. Orle Wielkie (UE-24).

Zbiorowiska roślin zanurzonych zwykle zakorzenionych - Potamion, są dość szeroko reprezentowane w terenie głównie dzięki dużemu zróżnicowaniu biotopów przez nie zasiedlane z jednej strony oraz i rozproszonemu występowaniu zbiorników wodnych przy ich stosunkowo dużej powierzchni i czystych wodach. Na uwagę zasługiwać mogą efektowne zespoły rdestnic: grzebieniastej i nitkowatej, w wodach płynących gdzie często spotykają się ze sobą w różnych fragmentach nurtu, np. przy ujściu Setnicy do Korytnicy, w nurcie Piławki między Małym Bytyniem a Pilowem.

Zbiorowiska roślin wodnych z pływającymi liśćmi - Nymphaeion, występują w wodach stojących, głównie we wschodniej części gminy. Najczęściej występują zespoły jednogatunkowe - grążela żółtego Nuphar luteum (jez. Hanki) lub grzybieni białych Nymphaea alba (jez. Drzewoszewo, Kople). Na szczególną uwagę zasługuje zespół z grzybieniami północnymi Nymphaea candida występujący w małych dystroficznych oczkach wodnych wśród torfowisk (UE - 19,22) lub samych potorfiach - w okolicy Hanek (UE - 57,66). Zbiorowisko żabiścieku występuje w nielicznych małych zatoczkach i brzegowych partiach większych oczek torfowisk oraz w silnie wilgotnych partiach olsów i szuwarów wielkoturzycowych w okolicy Setnicy (UE - 52,53) oraz k./Nieradzia (UE - 77,79). Uwagę zwraca nietypowo występujące zbiorowisko osoki aloesowatej w jez. Gniewosz - gdzie spoczywające na 3 m głębokości osobniki osoki tworzą bardzo efektowne skupienia na przemian z ramienicami. Zespół rdestu ziemnowodnego forma o liściach pływających występuje w większości zbiorników, często w kompleksach roślinności szuwarowej. Stwierdzony został w jeziorach: Orle, Piecnik, Drzewoszewo, Kople czy stawie w Mirosławcu oraz w śródleśnym jeziorku (UE - 22).

Zbiorowiska zakorzenionych roślin w nurcie rzek - Ranunculion - w Korytnicy na odcinku powyżej drogi nr 10 występują, małopowierzchniowe, lecz bardzo efektowne zbiorowiska jaskrów wodnych Ranunculetum fluitantis z zespołem włosienicznika wodnego Batrachium fluitans.

Zespół okrężnicy bagiennej Hottonia palustris stwierdzony został w większości oczek wodnych w obrębie torfowisk, rowach melioracyjnych koło Setnicy, olsach nad brzegami jez. Hanki, rowach melioracyjnych i zabagnionych oczkach na południe i południowy zachód od Piecnika, w śródpolnych oczkach wodnych na południe od Próchnowa. Jego małe płaty występują wśród najbardziej uwodnionych miejsc olsów w dolinie Piławki.

Zbiorowiska hydrofitów plytkich, dystroficznych zbiorników wodnych

Zbiorowiska występujące w płytkich dystroficznych zbiornikach, w dolinkach w kompleksach torfowisk - występują m.in. w rezerwacie Rosiczki Mirosławskie, w niektórych fragmentach brzegów jezior Orle Wielkie, Orłowo, Wielki Bytyń, gdzie zwykle zajmują małe powierzchnie na styku ze zbiorowiskami z kl. Potametea, czy Scheuzerio-Caricetea.

Szuwary właściwe

Występujące w strefie przybrzeżnej i nabrzeżnej zbiorników wodnych i cieków zbiorowiska często o agregacyjnym charakterze tzw. szuwarów właściwych występują na obszarze gminy dość często głównie w związku z licznymi potencjalnymi siedliskami, na ogół jednak nie zajmują znaczących powierzchni.

Szuwar pałkowy występuje zarówno w strefie brzegowej jezior (Babkowe, Wielki Bytyń, Orłowo) jak i w kompleksach torfowisk przejściowych i niskich jako jedno z krańcowych stadiów sukcesyjnych silnie podmokłych ich partii (czasami sztucznych potorfi). Spotykany jest również jako jedyne zbiorowisko szuwarowe na brzegach małych śródpolnych oczek wodnych koło Mirosławca, Kosiakowa czy Bronikowa.

Szuwar skrzypu bagiennego występuje w dolinie Piławki oraz na obszarze proponowanego UE - IV (na południe od Łowicza Wałeckiego).

Szuwar trzcinowy występuje praktycznie w obrębie każdego jeziora na ogół jednak małopowierzchniowy (za wyjątkiem jez. Łowickiego, Nieradź).

Szuwary wielkoturzycowe

Zbiorowiska szuwarów wielkoturzycowych są spotykane głównie w centralnej i południowej części gminy Mirosławiec. Są one w dużym stopniu zniekształcone, zajmują raczej małe powierzchnie a ich aktualne występowanie związane jest z wtórną sukcesją na wcześniej zagospodarowane rolniczo obszary (łąki i pastwiska). Często zbiorowiska turzyc są zastępczymi w miejscach wykarczowanych olsów (obniżenie na południowy zachód od Piecnika, łąki na południowy wschód od Piecnika, południowy zachód od Setnicy) lub osuszonych zbiorowisk torfowisk przejściowych (okolice Bronikowa, na północny wschód od Łowicza Wałeckiego). W zbiorowiskach z dominacją turzyc znajdują również miejsce gatunki rzadkie np. storczyk szerokolistny Dactylorhiza majalis i storczyk krwisty Dactylorhiza incarnata (Piecnik, Setnica), bobrek trójlistkowy Menyanthes trifoliata. Ciekawy kompleks turzycowisk występuje w obrębie zmeliorowanego w przeszłości torfowiska na południe od Łowicza Wałeckiego (proponowany UE - IV - Żurawie Bagno) z C. rostrata turzyca dzióbkowata, C. acutiformis turzyca błotna, C. ripariae turzyca brzegowa i I .pseudoacorus kosaciec żółty w mozaice z szuwarami skrzypu bagiennego, trzcinowego oraz zb. z kl. Potametea.

Największe powierzchniowo zbiorowiska szuwarów turzycy sztywnej występują pomiędzy Łowiczem Wałeckim a Mirosławcem, gdzie wtórnie zyskują nowe powierzchnie. Stanowią przykład regeneracji szuwarów na porzuconych łąkach i pastwiskach.

Szczególnie cenne jest jednak występowanie szuwarów kłociowych - stwierdzono występowanie w postaciach wilgotnych nad jeziorami Sadowskim, Sarnim - bardzo dobrze wykształcone o charakterze wręcz agregacji o znaczącej w tym miejscu, oraz Orle Wielkie, gdzie występuje wśród wodnej postaci szuwarów trzcinowych o dość luźnej budowie.

Niskie trawiaste szuwary ze zw. Sparganion-Glycerietum fluitans występują w zakolach lub fargmentarycznych starorzeczach Piławki zajmując wąskim paskiem niedługie odcinki brzegu.

Nadwodne zbiorowiska terofitów

Fitocenozy z przewagą uczepów i rdestów występują w małych płatach dość często wzdłuż rowów, strumieni i brzegów rzek oraz w wysychających latem zbiornikach wodnych. Nie są one jednak dominującymi i na ogół zajmują niewielkie powierzchnie. Często wręcz fragmenty tych fitocenoz występują w kompleksach szuwarów właściwych czy wielkoturzycowych na ich zonalnych stanowiskach - np. nad jez. Stacyjnym, k. Piecnika czy w parku w Olre. Dobrze wykształcone i zajmujący powierzchnię kilkunastu arów płat ww. zespołu występują w granicach UE - 29.

W granicach gminy Mirosławiec stwierdzono występowanie trzech gatunków uczepów: zwisły, trójlistkowy, amerykański.

Zbiorowiska torfowisk mszysto-turzycowych i mszarów

Zbiorowiska bogatych w mszaki (głównie torfowce) turzyc występują głównie w obrębie torfowisk niskich i na okrajkach wysokich, szczególnie w śródleśnych podlegających sukcesji dystroficznych oczek wodnych, fragmentach zdegradowanych (osuszenie) torfowisk wysokich.

Do ciekawszych należą: występujące w ple mszarnym w oddz. 309 e (UE - 57) (l-ctwo Kalinówka) zbiorowisko z turzycą strunową Carex chordorhiza, czy dobrze wykształcone zbiorowisko przygiełki białej Rhynchospora alba w oddz.139 i 138 w l-ctwie Gniewosz oraz w rez. Rosiczki Mirosławskie.

Małopowierzchniowe płaty zbiorowisk z ww. klasy występują również na terenie rezerwatu Rosiczki Mirosławskie, głównie w jego północnej części.

3.2. Mszary wysokotorfowiskowe

Grupa fitocenoz mszarnych tzw. torfowisk wysokich występuje w kilku miejscach na południe od Setnicy - zdegradowane zespoły Eripophorum vaginatum-Sphagnum fallax, oraz wśród lasów - najczęściej na niewielkich powierzchniach, głównie na północ od Hanek. Część z nich była w przeszłości poddana zabiegom osuszania (niektóre rowy są czynne do dzisiaj), co znacznie zachwiało ich stanem prowadząc do wkraczania zbiorowisk zastępczych i czasami likwidacji warstwy torfu (np. w oddz. 305 i 306 l-ctwo Hanki). Zawsze jednak zbiorowiska te są cennymi, występuje na nich swoista roślinność w tym rosiczka okrągłolistna Drosera rotundifolia, r. długolistna Drosera anglica, żurawina błotna Oxycoccus palustris, modrzewnica zwyczajna Andromeda polifolia.

Dobrze wykształcone choć w przeszłości zmeliorowane torfowiska z zespołami Eripophorum vaginatum-Sphagnum fallax i Sphagnetum magellanici zlokalizowane są na wschód od Bronikowa (oddz. 327 zwłaszcza b).

Jednym z lepiej wykształconych i nawiązujących do cech Ledo-Sphagnetum magellanici jest torfowisko wysokie w oddz. 52 a, l-ctwo Lubno, nadl. Wałcz, (proponowany UE - V), które pomimo częściowego odwodnienia nadal zachowuje wiele cech typowych dla zespołów torfowisk wysokich (z Ledum palustre bagno zwyczajne, D. rotundifolia rosiczka okrągłolistna, S. cuspidatum karłowata P. silvestris sosna zwyczajna).

3.3. Roślinność łąk, muraw i ciepłolubnych okrajków

Łąki są jednym z ważniejszych elementów krajobrazu rolniczego gminy Mirosławiec. Zajmują one głównie obniżenia terenu - obszary torfowisk niskich, aktualnie silnie zmeliorowanych o znacznym czasami (lokalnie) stopniu degradacji. Na ogół większość łąk jeszcze niedawno podlegała silnemu użytkowaniu kośno-pastwiskowemu do czego przystosowywano je poprzez całkowite głębokie orki i wysiew szlachetnych gatunków traw; część łąk aktualnie porzuconych podlega wtórnej sukcesji na ogół w kierunku zbiorowisk ziołoroślowych i leśnych. Wynika stąd duża trudność w ich klasyfikowaniu syntaksonomicznym.

Łąki wilgotne

Łąki ostrożeniowo-rdestowe występują na zróżnicowanych powierzchniach w dolinie Korytnicy (okolice Mirosławca i Kosiakowa), Setnicy (na południe od Setnicy) i Płocicznej (okolice Jadiwżyna) oraz na śródleśnym kompleksie zmeliorowanych torfowisk na południe od jezior k. Nieradzia. Łąki takie znaleziono również na południe i wschód od Piecnika. Płatom tych łąk towarzyszą zespoły situ rozpierzchłego i sitowia leśnego. Większość z nich jest lub była zagospodarowana rolniczo jako łąki kośne i pastwiska.

Łąka rajgrasowa występuje na żyznych świeżych glebach brunatnych i jest najczęściej intensywnie użytkowana kośnie - jej płaty zlokalizowano na południowy zachód od Bronikowa.

Zbiorowiska pierwotnych i wtórnych łąk i muraw

W granicach gminy występują w okolicy Mirosławca w kompleksie torfowisk doliny Korytnicy, koło Piecnika, oraz koło Hanek i Bronikowa.

Murawy napiaskowe

Murawy z udziałem goździków (głównie goździka kropkowanego Dianthus deltoides) zajmują zawsze niewielkie powierzchnie na stokach lokalnych wzniesień, wyrobisk czy miedz. Podlegają one jednak w tutejszych warunkach silnej presji zbiorowisk zaroślowych i leśnych (np. k. jez. Kosiakowo). Stosunkowo często zbiorowiska z udziałem goździków zlokalizowane są na oszyjkach lasu na stokach morenowych wzgórz (bardziej ubogie gleby, większa insloacja - szczególnie po zrębach zupełnych) gdzie tworzą temporalne płaty znikające wraz ze wzrostem lasu bądź zalesieniem. Ich występowanie stwierdzono w okolicach Orle, Mirosławca, Łowicza Wałeckiego, Sadowa, Piecnika i Setnicy. Murawy szczotlichowe związane są głównie z terenami o glebach bielicowych, gdzie spotykane są jako zbiorowiska oszyjkowe przy granicy lasu, wzdłuż dróg lub na porzuconych ubogich gruntach rolnych oraz w obrębie odkrywkowych kopalni żwiru w Mirosławcu, Kalinówce czy Piecniku - zajmują niewielkie powierzchniowo obszary, są stosunkowo nietrwałymi składnikami lokalnej roślinności.

Do niedawna ładnie zachowana murawa napiaskowa z goździkami, P. oerosolineum gorysz pagórkowy, Thymus macierzanka i S. acre rozchodnik ostry, zajmowała niewielki kem przy jez. Kople. W ostatnich dwóch latach został on jednak zalesiony, co w ciągu kilku lat doprowadzi do likwidacji zbiorowisk murawowych.

Zbiorowiska okrajkowe

Zespół charakterystyczny dla ekotonowych układów zbiorowisk leśnych suchszych lasów liściastych z rzędu Fagetalia i najczęściej zbiorowisk trawiastych. Występuje on na niewielkich powierzchniach na przydrożach, miedzach oraz na skraju lasów. W kilku miejscach spotykany również wśród porzuconych gruntów ornych i pastwisk jako okrajek przy śródpolnych kępach lasu i pojedynczych drzew (Łowicz Wałecki, Kosiakowo, Hanki, Kierpnik). Ze względu na dość powszechny fakt braku swobodnie kształtującej się granicy polno-leśnej zbiorowiska okrajkowe są również stosunkowo nietrwałymi, a tam gdzie zdołają się wykształcic w następstwie powrotu upraw rolnych (aktualnie obserwowany, głównie w południowej części gminy) utracą swoje miejsca zachowując się w formie szczątkowej.

3.4. Roślinność leśna i zaroślowa

Lasy i zadrzewienia wg. danych z roku 2000 zajmują ponad 60% powierzchni gminy i stanowią jeden z podstawowych elementów kształtujących zarówno krajobraz jak i stosunki przyrodnicze jej obszaru. Największy kompleks zwartych lasów położony jest w północnej i wschodniej części gminy. Rozdzielają je obszary bezleśne: położony wokół Mirosławca -Łowicza Wałeckiego i w dolinie Stawicy (zorientowany w kierunku północny wschód - południowy zachód); południowa część gminy w dół od Setnicy-Hanek-Próchnowo, oraz tereny w okolicy Piecnika. Małe śródpolne laski są nieliczne - Setnica, Łowicz Wałecki.

Znaczna część aktualnych lasów w gminie Mirosławiec to gospodarcze drzewostany sadzone w miejscu wcześniej wyciętych oraz na zalesionych gruntach porolnych, a ze względu na powszechne stosowanie wyłącznie taksacyjnych cech przy konstruowaniu zasad doboru gatunków do odnowień mamy do czynienia z leśnymi zbiorowiskami zastępczymi. Powszechna jest pinetyzacja oraz monokultury (nawet czyste dębiny na północ od Orle). Według danych leśnych służb urządzeniowych tylko około 25% lasów posiada zgodne z siedliskiem składy gatunkowe - są to głównie fragmenty buczyn w okolicy Orle (oddz. 21, 19, 75) oraz w okolicy jez. Wielki Bytyń - oddz. 216, 248, 217, 286, 287 l, lasów mieszanych w okolicy Orle i Piecnika oraz olsów.

Większe partie lasu wśród zbiorowisk lasów podmokłych i bagiennych o charakterze zbliżonym do zbiorowisk potencjalnych stwierdzono w dolinie Piławki oraz górnej Korytnicy (oddz. 143, 124).

Są one jednak przede wszystkim na ogół ograniczone powierzchniowo, czasami zniekształcone przez gospodarkę człowieka (głównie melioracje) i narażone na wpływ sąsiednich sztucznych zbiorowisk.

Zbiorowiska olsów i łozowisk

Ols torfowcowy stwierdzony został na nielicznych ubogich mezotroficznych powierzchniach z panującą olszą czarną Alnus glutinosa i stałym udziałem brzozy omszonej Betula pubescens. (m.in. w UE - 18 w oddz. 142).

Na żyźniejszych siedliskach głównie w dolinach rzek wykształcił się ols porzeczkowy, w którym stałym składnikiem runa są porzeczki zwłaszcza Ribes nigrum oraz kępowo rosnące turzyce. W dolinie Piławki w niektórych fragmentach olsy zastępowane są przez zbiorowiska lasów łęgowych Circaeo-Alnetum.

Łozowiska będące stadium sukcesyjnym w kierunku olsów na terenie gminy występują wszędzie tam gdzie człowiek porzucił uprawę podmokłych łąk - Salicetum pentandro-cinerae, w okolicy Setnicy, Piecnika. Ich lepiej rozwinięte postacie stwierdzono na północ od Hanek (UE - 77, oddz. 240, 271).

Wikliny nadrzeczne jako zbiorowiska siedlisk o mineralnym podłożu i o zmiennym jednak dużym uwilgoceniu w dolinach rzek stwierdzono na niewielkich powierzchniach nad Korytnicą.

Grądy

Na glebach świeżych mezotroficznych typowe postacie grądu subatlantyckiego zachowały się jedynie w niewielkich fragmentach i to najczęściej dotkniętych piętnem gospodarczej działalności człowieka - ich postacie najczęściej zbliżone są do borów mieszanych. Stosunkowo najlepiej zachowane fragmenty znajdują się na południe od Piecnika - zbocza rynny jez. Drzewoszewo (oddz. 286, 248). O potencjalnie znacznie większej powierzchni grądów na ogół świadczą jedynie rośliny runa oraz miejscami bardzo obfite odnowienia graba i dębu.

Potencjalnie zbiorowisko grądów swoim zasięgiem obejmuje tereny o glebach mineralnych głównie wokół Mirosławca - zajęte albo pod uprawy rolne albo przez lesne zbiorowiska zastępcze.

Łęgi

Lasy łęgowe występują w dolinie Piławki w kompleksie z olsem porzeczkowym oraz w dolinie rz. Setnica na S od Setnicy (oddz. 200, 201, 325 - stadium regeneracji po zaprzestaniu użytkowaniui łąkowo-pastwiskowego). Wyróżnia się udziałem jesionu wyniosłego Fraxinus excelsior w drzewostanie oraz jeżyny popielicy Rubus caesius.

Buczyny

Siedliska buczyny wstępują na morenowych wzniesieniach na północ od Orle oraz stokach rynien jezior Wielki Bytyń, Drzewoszewo, Babkowo i Głębokie. Najlepiej zachowane postacie kwaśnej buczyny znajdują się w oddz. 74, 75, 76 oraz 19 i 8 (l-ctwo Orle). Natomiast buczyny w rejonie Drzewoszewo-Piecnik w dobrym stanie zachowały się jedynie na południe od Próchnowo i w okolicy jezior Babkowo i Głębokie. Duża część ich potencjalnych siedlisk zajęta jest przez zbiorowiska zastępcze (sosna, daglezja, dąb).

Znacznie większy od aktualnie przez buczyny zajmowanego obszaru wskazują bardzo dynamiczne odnowienia naturalne lub podsadzenia buka (l-ctwo Orle, Toporzyk, Gniewosz), gdzie często wkraczają w drzewostany dębowe zupełnie zmieniając ich lokalne warunki.

Acidofilne lasy liściaste

To acidofilne siedlisko w typie lasu mieszanego potencjalnie zajmuje południowo-wschodnią część gminy aktualnie prawie zupełnie pozbawioną lasów. Jedynie w okolicach Bronikowa i Próchnowa spotyka się fragmenty silnie zniekształconych masowym i wielopokoleniowym udziałem sosny lasów w typie Fago-Quercetum petraeae.

Drzewostany o dynamicznych aktualnie cechach wskazujących na to właśnie zbiorowisko występują powszechnie w okolicy miejscowości Orla. Są to obszary wprawdzie wskazywane na Mapie roślinności potencjalnej Polski (Matuszekiewicz 1995) jako siedliska Pino-Quercetum, to jednak zgodnie z aktualną wiedzą są to siedliska właśnie Fago-Quercetum petraeae z większym potencjalnie udziałem buka - zaobserwować to można m.in. w oddz. 18, 31, 50, 110, 136, 119.

Bory

Bór bagienny występuje z całą pewnością na stanowisku w oddz. 52 a (l-ctwo Lubno) gdzie zajmuje fragment torfowiska. Również torfowisko w rezerwacie Rosiczki Mirosławskie na aktualnie niewielkich jeszcze fragmentach prezentuje już postaci zbliżone do boru bagiennego.

Subatlantycki bór świeży występuje w dobrze wykształconych postaciach, pomiędzy Mirosławcem-Setnicą-Hankami-Toporzykiem. Na uwagę zasługuje znikomy udział Leucobryum glaucum w runie, co świadczy z jednej strony o zanikaniu wpływów klimatu atlantyckiego z drugiej o bliskim sąsiedztwie tych siedlisk z grądami i kwaśnymi lasami dębowymi.

Zarośla

Zbiorowiska zaroślowe występują jedynie lokalnie, na ogół nie zajmując większych powierzchni, a często wręcz w postaciach kadłubowych. Na uwagę zasługuje zbiorowisko występujące na dużym obszarze - zarośla żarnowca miotlastego. Ich zwarty kompleks występuje na zachodnim stoku sandrów pomiędzy Kalinówką a Mirosławcem i fragmentami w okolicy Setnicy. Szczególnie w okolicy Kalinówki zespół ten wykształca się w postaci zbliżonej do opisywanej z zachodu Europy - z dominacją krzewiastych form żarnowca.

3.5. Roślinność segetalna i ruderalna

Zbiorowiska roślinności synantropijnej są bardzo pospolite - ich występowanie jest związane z wszelkimi przejawami osadnictwa i gospodarczego korzystania ze środowiska - przydroża, „przychacia”, linie kolejowe, centra wsi i miasta, wysypiska śmieci etc. Zbiorowiska te ze względu na swój antropogeniczny charakter ulegają ciągłym przekształceniom, które generuje człowiek. Poprzez dalsze użytkowanie terenu lub jego zaniechanie.

Zbiorowiska ruderalne są szeroko rozpowszechnione na terenie gminy. Znaleźć można je zarówno w terenach o zwartej zabudowie jak również często nawet wśród zwartych lasów, gdzie utrzymują się na obszarach starych porzuconych osad.

Zbiorowiska segetalne cechuje zazwyczaj kadłubowy skład (wynik chemizacji upraw) i dość duże uzależnienie od intensywności uprawy ról. Intensywnie wydeptywane miejsca w tym również śródpolnych (czasami śródleśnych) dróg pokrywają zbiorowiska zespołów wydepczyskowych z dominacją wiechlin Poa sp., babek Plantago sp. i życicy rocznej Lolium pratense. Najczęstsze na terenach zurbanizowanych są zbiorowiska Hordeetum murini i Echio-Melioletum. Wśród rozrzuconych w krajobrazie ruin (w tym dwóch UE - 3 i 4 w oddz. 22) dominują zbiorowiska ze związku Sambuco-Salicion.

3.6. Waloryzacja roślinności rzeczywistej i ekosystemów

Waloryzacja roślinności w oparciu o czerwone listy biotopów i ekosystemów uznawanych za ginące (Pawlaczyk, Jermaczek 1997).

Znaczenie ponadregionalne mają zbiorowiska dobrze wykształcone a ginące w skali kraju. Na terenie gminy Mirosławiec do grupy tej zaliczyć można:

Znaczenie regionalne mają fragmenty dobrze wykształconych zbiorowisk ginących w skali regionu i pozostałości średnio wykształconych zbiorowisk ginących w skali kraju.

Na terenie gminy Mirosławiec są to :

Znaczenie lokalne mają dobrze wykształcone zbiorowiska rzadkie lub ustępujące w skali regionalnej. Na terenie gminy Mirosławiec są to :

Waloryzacja roślinności ze względu na zgodność roślinności rzeczywistej z potencjalną.

Obszary pokryte roślinnością zgodną z roślinnością potencjalną a posiadające przy tym cechy naturalności to :

Niestety obszary ww. zbiorowisk nie stanowią znaczącego udziału w powierzchni ogólnej gminy. Większość obszaru gminy wyróżnia duża niezgodność zbiorowisk rzeczywistych z potencjalnymi, co jest wynikiem bardzo silnego zagospodarowania terenu przez człowieka.

Na niektórych jednak obszarach obserwuje się postępującą wtórną sukcesję, a nawet regeneracje pewnych zbiorowisk - dotyczy to głównie obszarów potencjalnych lasów Fago-Quercetum i Luzulo pilosae-Fagetum. Te procesy winny być wyznacznikiem kierunku podejmowanych przez człowieka działań - dotyczy to zwłaszcza lasów i realizowanych zalesień gruntów porolnych. W przypadku tych ostatnich uwagę zwraca bardzo duży obszar zalesień (okolice Toporzyka) gdzie widoczne jest już częściowe uwzględnianie w składach odnowień roślinności potencjalnej.

4. Inwentaryzacja flory gminy

4.1. Ogólna charakterystyka flory

W oparciu o prace terenowe oraz źródła literaturowe zebrany materiał dotyczący stwierdzonych gatunków roślin nie jest z całą pewnością kompletny, pozwala jednak zestawić wstępną listę gatunków flory gminy, która liczy 765 gatunków. Do flory gminy należy: 652 stwierdzonych gatunków roślin naczyniowych, 67 gatunków mszaków, 11 gatunków wątrobowców, 22 gatunki porostów oraz 4 gatunki grzybów. W trakcie prac nie uwzględniono pełnego spektrum odmian i form roślin stwierdzanych w obrębie siedzib ludzkich gatunków flory ogródków oraz flory pól uprawnych (gatunków uprawianych przez człowieka).

Występowanie jednak na obszarze gminy czasami gatunków o skrajnie odmiennych wymaganiach siedliskowych (naziemne porosty w borach - gatunki roślin runa z lasów łęgowych; zbiorowiska wartkich wód płynących - kadłubowe zbiorowiska śródpolnych astatycznych oczek), tworzenie lokalnie bogatej i zróżnicowanej siatki fitocenoz i duże zdolności środowiska do samoregulacji to walory, które decydują o konieczności jak i szerszego objęcia ochroną tych miejsc, które są cenne lub mają szanse na powrócenie do stanu wyjściowego nawet w perspektywie odległych lat, a poprzez to stworzenie refugiów umożliwiających przetrwanie gatunków często rzadkich i cennych i możliwość ich ewentualnego późniejszego rozprzestrzenienia się.

Pełny wykaz gatunków roślin stwierdzonych w trakcie inwentaryzacji znajduje się w ANEKSIE załączniku nr 1 do niniejszego opracowania.

Grupy socjologiczno-ekologiczne roślin dotychczas stwierdzone w granicach gminy:

4.2. Charakterystyka flory prawnie chronionej

Podstawę prawną ochrony gatunkowej roślin stanowi w Polsce Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. (Dz.U. Nr 168, poz. 1764).

Na obszarze gminy Mirosławiec, w wyniku przeprowadzonej inwentaryzacji, stwierdzono obecność 96 gatunków chronionych, w tym ochronie ścisłej podlega 63, a ochronie częściowej 33. W tej liczbie stwierdzono występowanie 19 mchów, 4 gatunki porostów oraz 3 gatunki grzybów objętych ochrona całkowitą, natomiast częściową 12 gatunków mszaków, 5 porostów i 2 gatunki wątrobowców. Niewątpliwie liczba gatunków chronionych w grupie porostów może jeszcze ulec zwiększeniu ze względu na występowanie odpowiednich siedlisk oraz tylko wyrywkowym badaniem występujących tam gatunków.

Część gatunków chronionych jest równocześnie rzadka: w grupie tej stwierdzono gatunki występujące na Czerwonych listach w Polsce, gatunki zagrożone na Pomorzu i w Wielkopolsce, gatunki zagrożone w Meklemburgii i Brandenburgii.

W tabeli poniżej przedstawiono kategorie zagrożeń według czerwonych ksiąg i list roślin dla taksonów chronionych i zagrożonych wyginięciem na Pomorzu oraz ogólną liczbą stanowisk, szczegółową ich lokalizacją.

Poszczególne kategorie zagrożeń oznaczają:

Dla Polskiej Czerwonej Księgi Roślin:

Dla czerwonych list Meklemburgii i Brandenburgii zastosowano następujące oznaczenia:

0 - gatunki wymarłe lub zaginione,

1 - gatunki zagrożone wymarciem,

2 - gatunki silnie zagrożone,

3 - gatunki zagrożone,

4 dla Meklemburgii a R dla Brandenburgii - gatunki potencjalnie zagrożone,

? - gatunki o nieokreślonym zagrożeniu.

Tabela II-1. Wykaz stanowisk gatunków chronionych i częściowo chronionych stwierdzonych na terenie gminy Mirosławiec

(Inwentaryzacja 2002/2003)

Przyjęte skróty:

CZ - Polska Czerwona Księga Roślin (Kaźmierczakowa, Zarzycki 2001),

PL - Lista roślin zagrożonych w Polsce (Zarzycki, Wojewoda, Heinrich 1992),

PZ - Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe Pomorza Zach. i Wielkopolski (Żukowski, Jackowiak, 1995),

KB - Gatunki roślin naczyniowych objęte Konwencją Berneńską,

DH - Gatunki roślin naczyniowych objęte Dyrektywą Habitatową,

CL - Czerwona lista m - Meklemburgii, b - Brandenburgii